J. R. R. Tolkiena, takie jak Władca Pierścieni, Hobbit i Silmarillion, są bogate w teologię, więc w poniższym artykule przedstawię tylko zarys jego podejścia do Trójcy Świętej. Tolkien był dobrym i uczonym katolikiem, więc początki jego bogów i światów są przesiąknięte solidną teologią trynitarną.
Po pierwsze, skąd wziął się Gandalf? Jest on najmądrzejszym z Maiarów, którzy są pomniejszymi Ainu. Ainu, co oznacza „Święci”, byli pierwszym z tworów Eru Iluvatara – zrodzili się z jego myśli. Każdy z czarodziejów – Gandalf, Saruman itd. – był Maiorem i istniał przed Elfami, Ludźmi i Krasnoludami.
Bóg Ojciec
Eru Iluvatar jest głową Boga w micie Tolkiena. Jest Bogiem Ojcem, pierwszą osobą Trójcy Świętej. Imię, Eru Iluvatar, oznacza „Jedyny” (Eru) i „Ojciec Wszystkiego” (Iluvatar) w starożytnym elfickim języku Quenya. Można dokonać bezpośredniego połączenia pomiędzy Eru i El, słowem oznaczającym Boga lub „Jedynego” w języku hebrajskim, jak np. w Elohim („wszechmocny”), El Shaddai („Bóg Wszechmogący”), Gabriel [Gabri-El] („Siła Boga”) i Michael [Micha-El] („Kto jest jak Bóg?”).
Gandalf i inni czarodzieje oraz Maiar zostali zrodzeni z myśli Eru Iluvatara (Boga Ojca). Podobnie Bóg Ojciec wypowiada Słowo, które jest Synem Bożym – Słowo, które stało się Ciałem to Jezus Chrystus. Być może myślisz: „Trójca u Tolkiena to znacznie więcej niż trzy osoby”.
Tolkien w rzeczywistości zajął się wszystkimi bogami, podbogami i współbogami w swojej mitologii. W projekcie listu do Petera Hastingsa, kierownika katolickiej księgarni w Oxfordzie, Tolkien wyjaśnił swoją mieszankę monoteizmu i politeizmu oraz jej pozorną nieortodoksyjność. Wszyscy ci bogowie są „hołdem dla nieskończoności [Boga] potencjalnej różnorodności”. Istota, argumentował Tolkien, nie musi koniecznie tworzyć w ten sam sposób, w jaki została stworzona.
HOWEVER!!! Istnieją moce zarezerwowane tylko dla Eru Iluvatara, takie jak moc ZMARTWYCHWSTANIA i inne ingerencje w porządek naturalny. I tak Bóg Syn wcielony jako Jezus ujawniał coś szczególnego o swojej Boskiej Naturze i chrześcijańskiej Trójcy, kiedy mówił: „Ja jestem zmartwychwstaniem i życiem” (J 11,25). Gandalf, w przeciwieństwie do Jezusa, nie miał udziału w Boskiej Naturze Eru Iluvatara. Gandalf, w przeciwieństwie do Jezusa, nie zmartwychwstał.
W mitologii Tolkiena nie ma jednego Chrystusa, Mesjasza, czy Boga-Syna – będzie to tematem innego artykułu: The Christs of The Lord of the Rings. Bóg Syn, jako osoba Trójcy, jest rozproszony pomiędzy wiele różnych postaci. Pozostałe osoby Trójcy – Bóg Ojciec i Bóg Duch Święty – nie są podzielone i są bardzo proste.
Duch Święty
Bóg Ojciec to Eru Iluvatar, jak już wyjaśniłem, ale kim jest Tolkienowski Duch Święty? Jest to Tajemny Ogień lub Płomień Nieugaszony, który jest mocą życia posiadaną tylko przez Eru Iluvatara. Tolkien, sam przyznaje się do tego trynitarnego związku, jak stwierdza Clyde Kilby w Tolkien & The Silmarillion.
Pamiętacie, jak słyszeliście o tym Tajemnym Ogniu we Władcy Pierścieni? To zdecydowanie jedna z fajniejszych scen z filmu. Sam Gandalf, znajduje odwagę, by stanąć przed Balrogiem z Morgoth (Morgoth to postać szatana, upadłego członka Valarów), gdy nazywa siebie „sługą Tajemnego Ognia”:
„Nie możesz przejść”, powiedział… „Jestem sługą Tajemnego Ognia, władającym płomieniem Anoru. Nie pomoże ci ciemny ogień, płomieniu Udun. Nie możesz przejść.” (1)
Uwielbiam ten cytat, nie tylko dlatego, że pokazuje, jakim złym maminsynkiem jest Gandalf, ale także dlatego, że ukazuje dobro i zło Śródziemia oraz potrzebne między nimi rozeznanie. Istnieje Tajemny Ogień Eru Iluvatara, Ducha Świętego, który jest czysto dobry i wszechmocny. Wojnę z Tajemnym Ogniem toczy „ciemny ogień”. Balrog przed Gandalfem został stworzony przez tolkienowską postać Lucyfera, Melkora lub Morgotha, w tolkienowskim odpowiedniku piekła, twierdzy Morgotha, Utumno lub Udun.
Gandalf ogłasza, że jest sługą Tolkienowskiego Ducha Świętego przed wcieleniem zła, istotą stworzoną z ciemnego ognia, samym sobą. Moc Gandalfa jest zakorzeniona w jego wierze. Stoi na tym wąskim moście, na krawędzi brzytwy, kierując się swoją wiarą. Jego gotowość do poświęcenia się była dodatkowo zakorzeniona w jego wierze w zmartwychwstanie – w Eru Iluvatara, samego siebie. To dzięki tej samej wierze Abraham mógł poświęcić swojego jedynego syna, Izaaka.
Moc ciemnego ognia może jedynie skorumpować wytwory Tajemnego Ognia; nie może tworzyć samodzielnie. Czy nie jest to prawdziwy obraz zła? szatana? Zło może tylko wypaczać i niszczyć. Frodo wyjaśnia to Samowi w Powrocie Króla, gdy ten opisuje pochodzenie orków:
„Cień, który ich wyhodował, może tylko szydzić, nie może tworzyć: nie prawdziwych nowych rzeczy swoich”(2).
